Ilya en Emilia Kabakov
Ilya en Emilia Kabakov vormen een van de meest invloedrijke kunstenaarsduo’s van de 20e en 21e eeuw. Hun werk, diep geworteld in de Sovjetgeschiedenis en persoonlijke herinneringen, combineert installaties, tekeningen en verhalen tot poëtische ruimten vol melancholie en betekenis. Samen brengen ze de stille dromen en verzwegen verlangens van gewone mensen tot leven — vaak zonder woorden, maar des te krachtiger.
Kunst tussen werelden
Op een grijze dag in Moskou, ergens halverwege de twintigste eeuw, zat een jonge man op een kruk in een klein atelier. Hij keek naar een leeg doek en dacht aan alles wat hij níét kon zeggen. Niet hardop, niet in het openbaar. In de Sovjet-Unie werd kunst geacht op te bouwen, te verheerlijken, te gehoorzamen. Maar Ilya Kabakov had iets anders in zijn hoofd: twijfel, ironie, verlangen, herinnering.
Jaren later zou hij samen met zijn vrouw, Emilia, uitgroeien tot een van de belangrijkste kunstenaarsduo’s van de late twintigste eeuw. Maar hun reis begon in stilte — en in afzondering.
Ilya: Afzetten
Ilya, geboren in 1933 in Dnipro (nu Oekraïne), studeerde aan de beroemde kunstacademie in Moskou. Hij werd officieel illustrator van kinderboeken, maar werkte ’s avonds aan iets veel radicalers: installaties, tekeningen en schilderijen die zich afzetten tegen de verstikkende Sovjet-ideologie. In zijn werk klonken melancholie en satire door, vaak verpakt in het alledaagse. Appartementen, meubels, briefjes aan de muur — sporen van gewone levens in ongewone tijden.
Emilia: denker
Emilia, geboren in 1945, emigreerde in de jaren ’70 naar het Westen en werd cultureel vertaler, manager, denker — en uiteindelijk zijn creatieve partner. Pas in de jaren ’80 herenigden ze zich en begonnen als echtpaar samen te werken. Niet alleen in het leven, maar ook in de kunst.
Hun installaties zijn als theatervoorstellingen zonder acteurs: ruimtes die je binnenstapt, werelden vol herinnering, vervreemding en verlangen. Denk aan stoffige kamers met meubels uit de Sovjettijd, geluidsopnamen van stemmen, verlaten gangen, brieven zonder afzender. Alles is zorgvuldig geconstrueerd om je iets te laten voelen wat je niet altijd kunt uitleggen.
'De man die wegvloog ...'
Eén van hun bekendste werken is 'De man die wegvloog naar de ruimte vanuit zijn appartement' – een installatie waarin je letterlijk een kamer betreedt waar een man, wanhopig van het gewone leven, een raket heeft gebouwd om te ontsnappen. Absurd? Ja. Ontroerend? Ook.
Wat hun werk zo bijzonder maakt, is dat het steeds draait om de mens. Niet de held, niet de revolutionair, maar de gewone mens — zoekend naar betekenis, naar contact, naar vrijheid.
Bruggen slaan
Samen creëerden Ilya en Emilia iets unieks: een artistiek universum dat bruggen slaat tussen Oost en West, tussen verleden en toekomst, tussen het persoonlijke en het politieke. Of het nu gaat om een installatie in een museum in New York, een kunstwerk in een weiland bij de grens van Nederland en Duitsland ('Wortlos'), of een ingetogen sculptuur ergens in Europa — hun werk nodigt uit tot nadenken en voelen.
Duet
Ze werkten als twee stemmen in een duet, waarbij de ene de noot speelt en de ander het ritme. Soms was het Ilya die creëerde en Emilia die interpreteerde, soms andersom. Maar altijd was het hun gezamenlijke blik die het werk kleur gaf.
Vandaag de dag is Ilya Kabakov niet meer actief als kunstenaar — hij overleed in 2023 — maar hun nalatenschap leeft voort. Niet alleen in musea en boeken, maar ook in de hoofden van mensen die hun werk ervaren: stil, geraakt, wortlos.